J.N. van Hall, *Art. in De Gids ARTICLE Netherlands
| Title | J.N. van Hall, *Art. in De Gids |
|---|---|
| Is same as work | J.N. van Hall, *Art. in De Gids |
| Author | Jacob Nicolaas van Hall |
| Reference | |
| Place | Netherlands |
| Date | 1883 |
| Quotation | |
| Type | ARTICLE |
| VIAF | |
| Notes | ['On her Théâtre des pétits cabinets.\n\n[p.501]\n“Het tweede liefhebberijtooneel, dat onze aandacht waard is,\nis Ie Théatre de petit cabinets van Mad. de Pompadour.\nüe markiezin heerschte reeds gedurende drie jaar, sedert 1745,\nals favorite van Lodewijk XV. Doch wilde zij die plaats behouden,\ndan moest zij trachten den Koning voortdurend verstrooiing\nte bezorgen.\nDe natuur had A n t o i n e t t e Poisson, later madame\nNormand d\'Etiolles, eindelijk Markiezin de Pompadour,\nrijk bedeeld. Hare schoonheid, hare gratie, hare intelligentie,\nhaar geest verzekerden haar overal een schitterenden rang. Hare\ntalenten had zij onder leiding van de beste meesters leeren ontwikkelen.\nDaardoor muntte zij, die, volgens de Luynes,\nmet een niet zeer volle, maar zeer aangename en omvangrijke\nstem begaafd was, als zangeres uit, en had zij zich, nog\nvoordat zij tot favorite werd bevorderd, ook als tooneelspeelster\neen naam in de groote wereld gemaakt.\nVan die talenten zou Mad. de Pompadour gebruik maken\n\n5 0 2 HET LIEFHEBBERIJTOONEEL IN DE FBANSCHE\nom den Koning afleiding te bezorgen, en zijn hartstocht met\nnieuwen gloed te doen ontvlammen. Zij besloot in het paleis\nte Versailles een klein tooneel te doen bouwen, en daar voor\nden Koning en een kleinen kring van vertrouwden comedie te\nspelen. De Hertog de Bichelieu stond haar in de volvoering van\nhaar plan ter zijde, en zoo verrees, in een gedeelte van het\npaleis waar zich \'s Konings vertrekken bevonden, het tooneel\ndat in den regel Ie Thédtre des petits Cabinets genoemd werd.\nDe beroemdste kunstenaars hadden het kleine theater helpen\nversieren; zélfs Boucher schilderde een der decoraties.\nDe troep, uit de heeren en dames der hofhouding bestaande,\nwas spoedig compleet, en koos tot haren bestuurder\nden Hertog de Vallière. In overleg met den Koning, stelde\nde Markiezin het reglement voor de troep vast. Aanvankelijk\nhad men alleen plan om comedie te spelen, maar weldra\nbesloot men zich ook aan de opera te wagen, en allengs\nnam het muzikaal gedeelte der vertooningen een steeds\ngrootere plaats in. Voor de koren werd een keus gedaan uit\nde muzikanten des Konings; het ballet bestond uit jongens en\nmeisjes van 9 tot 12 jaar, terwijl als solodansers vier\nleden van de hofhouding dienst deden. De voorstellingen\nhadden gedurende vier winters, van 1747 tot 1750, plaats,\nen duurden in den regel van den jachttijd tot den tijd der\nVasten.\nIn de keus der toeschouwers, welke de Koning zich voorbehouden\nhad, ging hij aanvankelijk zeer streng te werk. De\neerste voorstelling werd door niet meer dan veertien toeschouwers\nbijgewoond.\nDie eerste voorstelling had den 17en Januari 1747 plaats met\nTartuffe, waarin Mad. de Pompadour de rol van Dorine\nvervulde. De Markiezin bereikte haar doel volkomen. Zij had,\nna eenige voorstellingen, voor den Koning geschitterd als uitnemende\ncomédienne en als begaafde zangeres. Zooveel talent\nen zooveel bekoorlijkheid waren wel geschikt om haar rijk te\nbevestigen.\nIn het volgende jaar, 1748, werden de voorstellingen met\nnieuwen ijver voortgezet. Onder de stukken, welke men opvoerde,\nbehoorde ook eene comedie van Voltaire, l\'Enfant\nprodigue. Mad. de Pompadour had dit stuk doen aannemen,\nen dit was geen gemakkelijke taak geweest. Voltaire had\n\nHOFKRINGEN, GEDURENDE DE 18e EEUW. 503\nde geheele koninklijke familie tegen zich, en wat er na de voorstelling\nplaats had was zeker weinig geschikt om aan die tegeningenomenheid\neen einde te maken. Voltaire toch was ondeugend\ngenoeg om de favorite voor hare bescherming te bedanken\nin de volgende verzen, waarin hij haar op gelijke lijn plaatste\nmet haren koninklijken minnaar:\n\nCharme de tous les jeux, trésor d\'uu seul mortel!\nQue votre amour soit éternel!\nQue tous vos jours soient marqués par des fêtes!\nQue de nouveaux succes marquent ceux de Louis!\nVivez tous deux sans enuemis!\nEt gardez tous deux vos conquêtes !\n\nDit verwekte groote ergernis. Het vers van Voltaire lokte\neen menigte puntdichten en spotliederen uit, zoowel tegen den\ndichter als tegen de favorite.\nOnder de stukken, welke een groot succes behaalden op het\nThéatre des petits eahinets, vinden wij ook Ie Méchant van\nGresset, eene comedie die kort te voren door de artisten van\nde Comédie Erancaise met grooten bijval was vertoond.\nDe namen der verschillende stukken en die van de personen,\nwelke er in optraden, zijn bewaard gebleven in eene verzameling,\nin vier deelen, getiteld: Comédies et ballets des petits\nappartements. Bij het verschijnen van deze verzameling bleek,\ndat de voorstellingen, op Mad. de Pompadour\'s theater gegeven,\ndoor sommigen scherp werden afgekeurd. De Markies d\'Argenson\nschreef den len Maart 1748 : „On vient d\'imprimer\nun recueil fort ridicule des divertissements du théatre des\ncabinets, qu petits appartements de Sa Majesté, ouvrages\nlyriques misérables et flatteurs; on y lit les acteurs dansants\net chantants, des officiers généraux et des baladins, de\ngrandes dames de la cour et des filles de théatre. En effet,\nIe rpi passé ses journées aujourdhui a voir exercer la marquise\net les autres personnages par tous ces histrions de profession\nqui se familiarisent avec Ie monarque d\'une facon sacrilège\net impie."\nOndanks de afkeuring, die de voorstellingen van sommige\nzijde ondervonden, werd de toeschouwersruimte spoedig te klein.\nMen bouwde een nieuw theater er vlak bij, in de open ruimte van\nde groote marmeren trap. Daar volgden van den 27 November\n1748 de voorstellingen elkander zonder tusschenpoozen op\n\n5 0 4 HET LIEÏ\'HEBBERIJTOONEEL IN DE FRANSCHE\ndaaronder waren groote opera\'s als zekere Ternerede van Campra,\ncomedies als La mère coquette van Quinault.\nDe Markiezin stond in blakende gunst. D\'Argenson schrijft\ndaarvan: /;Le roi qu\'on disait las de la sultane favorite, la\nmarquise de Pompadour, en est plus affolé que jamais. Elle\na si bien chanté, si bien joué aux derniers ballets de Versailles,\nque Sa Majesté lui en a donné des louanges publiques, et, la\ncaressant devant tout Ie monde, lui a dit qu\'elle était la plus\ncharmante femme qu\'il y eüt en Trance."\nEen twist tusschen den eersten minister en de favorite kwam\neen oogenblik een schaduw werpen op al dit schoons.\nDe ,, premiers gentilshommes de la chambre" beweerden dat\nhet gedeelte van het paleis, waarin het theater zich bevond,\ntot hun domein behoorde en niet tot de appartementen van de\nMarkiezin, zoodat volgens hen de bestuurder van het l\'/iédtre\ndes petits cabinets, de la Vallière, inbreuk maakte op hunne\nrechten. Eichelieu koos partij voor de //premiers gentilshommes"\nen verbood o. a. de heeren ^Musiciens de la Chambre* ergens\nte spelen zonder zijn uitdrukkelijken last. Eichelieu vond, gelijk\nvan zelf spreekt, bij de vele vijanden van de favorite grooten\nbijval, en men vleide zich reeds in het vooruitzicht dat zij, die\nsteeds meer macht aan het Hof uitoefende, in ongenade zou\nvallen. Doch men had buiten den Koning gerekend. Deze bemoeide\ner zich mede, richtte a brule-pourpoint tot Eichelieu\nde veelbeteekenende vraag, hoeveel maal hij reeds in de Bastille\ngeweest was, — en Eichelieu moest zwichten. De la Vallière\nwerd in al zijn rechten hersteld. Eichelieu moest heel wat\nhooren over zijn nederlaag, en d\'Argenson zuchtte: ^Malheur\na qui va se butter aujourdhui contre elle. . . mais malheur a,\n1\'Etat gouverné ainsi par une coquette!"\nVan deze voorstellingen is een kostbaar document overgebleven\nin een teekening, uit het jaar 1749, van de voorstelling van\nLulu\'s opera Acis et Galathée. Deze teekening, in het werk\nvan Jullien voortreffelijk in héliogravure weergegeven, vertoont\nons tegelijk een gedeelte van het tooneel en twee derden van\nde toeschouwersruimte; zoodat wij ons van het Thédtre des petits\ncabinets een duidelijke voorstelling kunnen vormen.\nIn den winter 1749/1750 vinden wij onder de stukken, die\ngroot succes hadden, Le PAilosophe marie van Destouches genoemd.\nTot nog toe hadden de Markiezin en hare vrienden\n\nHOFKRINGEN, GEDURENDE DE 18e EEUW. 505\nzoowel de opera en het ballet als de comédie opgevoerd; aan\nhet treurspel hadden zij zich nog niet gewaagd. Doch in dit\nseizoen zou men ook hiertoe overgaan.\nDen 28en Pebruari 1750 werd het treurspel Alzire van Voltaire\nopgevoerd, met Mad. de Pompadour in de titelrol. Zij zelve\nschreef er aan haar broeder van : ,,i1 parait que j\'ai été étonnante.*\nDe tweede voorstelling werd door Voltaire zelven bijgewoond.\nIntusschen begonnen deze kostbare voorstellingen allengs meer\nstof tot aanmerkingen te geven. In den winter van 1748/49\nhadden de kosten niet minder dan honderdduizend kronen\nbeloopen. Niet alleen betreurde men al dit geld, maar ook de\ngekrenkte eigenliefde van hen, die te vergeefs getracht hadden\ntot bijwoning der voorstellingen te worden uitgenoodigd, was hier\nin het spel. In liedjes en spotschriften gaf men aan die stemming\nlucht.\n\nLes palais de nos Roys, jadis si respectables,\nPerdent tout leur éclat, deviennent méprisables,\nlis ne sont habités que par des baladins!\n\nheet het in een van die gedichten.\nLodewijk XV begon in te zien, dat het tijd werd deze vermaken\nwat te beperken. Mad. de Pompadour had juist voor\ndrie millioen het kasteel de Bellevue nabij Saint Cloud laten\nbouwen en er een klein theater in doen plaatsen. De Koning\nnam hieruit gereede aanleiding om te besluiten, dat er te Versailles\ngeene comedievoorstellingen meer zouden plaats vinden,\nmaai\' dat de particuliere vertooningen voortaan op het kasteel\nBellevue zouden worden gegeven. In een brief, gedagteekend\n3 Januari 1751, schreef de Markiezin naar aanleiding van hare\nverhuizing naar Bellevue: „C\'est un endroit délicieux par la\nvue. La maison quoique pas bien grande, est commode et\ncharmante, sans nulle espèce de magnificence. Nous y jouerons\nquelques comédies; les spectacles de Versailles n\'ont pas recommence.\nLe roi veut diminuer sa dépense dans toutes les parties;\nquoique celle-la. soit peu considérable, le public croyant qu\'elle\n1\'est, j\'ai voulu en me\'nager 1\'opinion et montrer 1\'exemple "\nHet theater was hier veel kleiner en minder schitterend dan\nte Versailles. Men moest dus den kring van genoodigden nog\nmeer inkrimpen. Alleen de zeer intieme vrienden werden\nvoortaan toegelaten. De voorstellingen te Bellevue duurden slechts\nvan Januari 1751 tot Maart 1753.\n\n506 HET LIEFHEBBERIJTOONEEL IN DE FRANSCHE\nBij de laatste voorstelling werd Ie Benin du Village van\nRousseau, naar het schijnt op voortreffelijke wijze, gespeeld,\nterwijl tot slot een groot vuurwerk werd afgestoken.\nDe voorstellingen te Bellevue hadden, gelijk zich wel denken\nlaat, niet het succes gehad van die te Versailles. Het uiterst\nbeperkt aantal toeschouwers was weinig geschikt om den ijver\nder acteurs-liefhebbers te prikkelen. De vertooningen begonnen\nte kwijnen. Men speelde met steeds langer tusschenpoozen; de\ntroep werd telkens kleiner. Eindelijk moest men wel eindigen\n: er waren geen acteurs meer.\nYan de weelde der mise en scène en der costumes, welke\nhet Thédtre des petits cabinets ten toon spreidde, kan men zich\neenig denkbeeld maken, wanneer men de rekeningen en staten\nnagaat, welke daarvan voor eenige jaren door Campardon in\nzijne Histoire de Mad. de Pompadour openbaar gemaakt zijn,\nen thans door Jullien kortelijk wrorden geresumeerd. Men vindt\ndaarin de zeer merkwaardige Inventaire Général des habits et\nustencils du thédtre des petits appartements sous la garde de\nMme Schneider, fait en l\'armee 1749. Verder, onder meer,,\neen Mat des depenses pour les ballets des petits appartements\nvan 1747 tot 1748, waarin o. a. voor 855 livres aan zijden kousen\nen 495 livres aan schoenen voorkomen. Deze lange lijsten van\ncostumes, decors en accessoires, deze opsomming van pracht en\nrijkdom, verklaren den weerzin, de verontwaardiging welke deze\ngeldverspilling bij velen moest opwekken. De Maltheser ridder,\nde Êességuier, die anders zelf niet door overstrenge zeden uitmuntte,\ngaf aan die verontwaardiging lucht in de volgende\nweinig malsche regelen:\n\nFille d\'une sangsue et sangsue elle-même,\nPoisson, dans son palais d\'uae arrogancc extreme,\nEtale a tous lés yeui, saus honte et sans effroi,\nLes dépouilies du peuple et 1\'opprobre du Roi.\n\nDe oud-minister, de rechtschapen d\'Argenson, had reeds in het\nbegin van 1748, toen Frankrijk nog onder het heilzaam ministerschap\nvan den kardinaal Meury vrede en voorspoed mocht\ngenieten, in zijne Mémoires geschreven : vLa cour n\'est occupée\nque de plaisirs . . . . On ne songe qu\'aux comédies des Cabinets\nou. la marquise de Pompadour déploie ses talents et ses graces\npour Ie theatre. . . On pretend que Pétrone ne peignait pas\n\nHOFKBINGEJT, GEDURENDE DE 18e EEUW. 507\nautrement la cour oü il vivait que Ton voit la nötre, si occupée\nde ces délices, tandis que les affaires politiques demandent\nIe plus grand serieux et niême des craintes qui paraissent sans\ndoute plus fondées aux spectateurs qu\'aux acteurs/\'\nMaar al te spoedig zou het blijken hoe juist d\'Argenson gezien\nhad, en zoude Frankrijk in den zeeoorlog met Engeland,\nna in den aanvang enkele zegepralen te hebben behaald, door\nnederlaag op nederlaag, tot aan den rand van den afgrond\nworden gebracht.\n\n[…]\n\n[p.512]\nInderdaad was het komediespélen voor Marie Antoinette\' s\nomgeving steeds een zaak van verstrooiing en licht vermaak\ngeweest, waarvoor men zich niet al te zeer inspande. Yandaar\ndat de voorstellingen, wat keuze van stukken en wijze van\nopvoeren betreft, verre beneden die stonden, welke de Markiezin\nde Pompadour in het Thédtre des petit cabinets met zooveel\n\nHOFKRINGEN, GEDURENDE DE 18e EEUW. 513\nernst, op zoo degelijken voet, met zooveel talent en met zulk\neen welverdienden bijval had gegeven.\n\n(credits:De Digitale Gids, www.arik.nl (non-OCRed scans of original pages))'] |
No works found
In this reception
| comments on person | Jeanne-Antoinette Poisson Marquise de Pompadour |
Via received works
No persons found