| Notes |
['HOoms (codes) XCX 411\n\n[p.408]\n“Hoe zij oude vrijster werd. Een Nederlandsch-Indische\nroman, door M. E. Frank. Leiden, D. \'Noothoven van\nGoor, 1877.\n\nHoe levendig herinnerde ik mij bij het lezen van dit boek de\naan ergernis grenzende ontzetting van eenige eerzame Hollanders,\ntoen ik mij voor de eerste maal in sarong en kabaja, de bloote\nvoeten in muiltjes, aan hun blikken vertoonen dorst, en ook in den\nloop van het gesprek, door enkele onwillekeurige uitvallen, niet\nonduidelijk verried dat het schoone Insulinde mij tot verblijfplaats\ngestrekt had. Hetzelfde je ne sais quoi toch van achtelooze\nonverschilligheid^ het aan lichtzinnigheid grenzende "Soedamaar,"\nwaarmee echt Indische menschen niet alleen zich verheffen boven\nhet kleingeestige, bekrompene, spitsburgerlijke van vele Hollanders —\ndoch ook, in hun angst om de mug niet uit te zuigen, den kemel\nwel eens doorzweigen — en waaraan binnen enger grens opgebrachte\nlieden zich zoo gevoelig stooten kunnen, kenmerkt — dezen Nederlansch-\nIndischen roman. Hoe lang M. C. Frank in onze Koloniën vertoefd\nheeft, en of haar werk ook van daar gedateerd is, ik weet het niet —\nsommige menschen worden Indisch in weinige maanden, en anderen>\n\nBIBLI0GRAPH18CH ALBUM. 409\nzooals de Verzylls, worden het nooit, al zijn ook al hun kinderen\ndaar geboren; maar de auteur van deze lijvige boekdeelen is op-en-top,\ndoor-en-door, volbloed Indisch.\nEen genot op zichzelf is het daarom voor iemand, wiens voet Java\'s\nbodem gedrukt heeft, om al die Indische plaatsen en toestanden nog\neens zoo echt Indisch te hooren behandelen. Niet zooals geleerde\nlichamen, b. v. de Maatschappij tot Waardeering en Vereering van den\nJavaan (of hoe dergelijke weidsche instellingen ook heeten mogen)\ndie met hooge boekenwijsheid — al naar de kleur hunner brilleglazen\n— roos- of loodkleurig afmalen; niet zooals politici of partijgangers,\nom hun eigen, bijzondere meening te doen zegepralen, de\ndingen uit hun verband rukken, of moedwillig uit één oogpunt\nbezien j niet zooals hervormers of navorschers de verschillende verschijnselen\naan de bronnen trachten na te sporen; maar gefotografeerd\nnaar het leven, naar de naakte, onopgesmukte werkelijkheid.\nNiet dat juist die werkelijkheid zoo heel aantrekkelijk of streelend\nis; doch wie Nederlandsch Indië wil leeren kennen zooals het daar,\nin het huiselijk leven, werkelijk is en toegaat; wie zich het daar\ndoorleefde nog eens in kleuren en geuren wil voor oogen stellen, die\ngrijpe naar boeken als het hier bovenvermelde, en hij kan zijn hart\nophalen.\nDie leze hoe gouvernantes daar beurtelings opgeld doen of achterbaks\ngehouden worden; die make kennis met de tweeslachtige positie\nder per procuratie getrouwde vrouw — bij haar aankomst haar\nman overleden vindende; die leere in Matty en Anna, en vooral in\nMevrouw Bergers en Marianna-Charlotte, verschillende typen van\nnonna\'s, en in Nenecq, Soema, Moentgie, en "Bartholds gewezen\nschoonvader", die van "oprechte" inlanders kennen. Die zie aan\nBartholds zelf hoe jonge lui verbintenissen onder en zonder de we\nsluiten, en toch voor begeerlijke partijen gehouden worden. Die\nvoele zich tot afgunst genoopt, als men jong meisje, en niet van\nden houwelijken staat afkeerig is, door de tallooze goede partijen\ndie Louize verwierp eer ze onherroepelijk oude vrijster werd; die\ngeniete, als hij of zij beminnaar van natuurschoon is, van deze getrouwe\n, levendige, vaak dichterlijke landschapsschilderingen; die\nvoele zich, onder al die locale invloeden, nog eens, waar en wat hij\nook zij, onder Java\'s hemel verplaatst.\nOf ik dan zoo zeer met het boek ingenomen ben, of ik het on\n\n410 BIBLIOGRAPHISCH ALBUM.\nvoorwaardelijk toejuich en aanprijs? Geenszins. Al denk ik er veel\ngunstiger over dan mijn voorganger Gids-beoordeelaar, wiens instemming\nzich niet verder uitstrekte dan tot de eerste honderd bladzijden\n(ik voor mij heb het gansehe boek met belangstelling doorgelezen\nen hoop het nog menigmaal met genot te doorbladeren) XEX; al stel\nik het veel hooger dan hij, ik ben alles behalve blind voor de zeer\ngrove gebreken XOX. Ce livre a les défauts de ses vertus; het is ook in\nzijn realisme en luchthartigheid door-en-door Indisch. Het "Alleskomt-\nterecht"-vaandel wordt er schrikbarend in gezwaaid. Ik zie\nin gedachten de vermenigvuldigde ergernis en ontzetting der kabajaafkeurders,\nals zij met het négligé van dit boek kennis maken.\nNergens lichtzinnigheid, laat staan onzedelijkheid predikend, of ook\nmaar voorsprekend, aarzelt het zoo weinig om alle, ook soahreuse, toestanden\nbij den naam te noemen; springt het zoo onvervaard rond\nin heel een pakhuis van ontvlambare driften en kwestiéuse verhoudingen;\nloopt het zoo luchtig heen over wat laag, laf, verachtelijk is;\ndat men niet heel angstvallig of overbezorgd behoeft te zijn om van\ntijd tot tijd de wenkbrauw te fronsen, om der schrijfster toe te\nwenschen dat haar "gekrulde haren gekrulde zinnen" iets minder\nhaar motto mocht zijn.\nEen weinig meer ernst zou haar werk niet geschaad, zou het tot\neen kunstwerk gestempeld hebben. In den lossen spreek- en verteltoon\nechter is zij passe\'e maitre, zooals zij het zelve uit zou drukken;\nwant, Eransch of Engelsch, Duitsch of Maleisen, iedere taal dient\nhaar, als zij maar het rechte woord vindt om haar gedachten juist\nweer te geven. Vandaar dat ook de onbeteekenendste, soms dwaasste\ntooneelen, zoo iets levendigs hebben, dat ieder der optredenden (en er\nzijn er zoo eenigen!) voor ons onmiddellijk een eigen persoonlijkheid\nkrijgt. Wij kunnen ons evenmin Mevrouw Bergers met een breikous,\nals moeder VerzijU met een bedak-kwast voorstellen; Elize of\nWillem niet doordenkend, Louize niet coquetteerend; we weten\ndat een man als van Elzen, wanneer hem eenmaal de blinddoek is\nafgevallen, een vrouw als Matty niet anders dan haten kan (al is\nzijn vervolging, zoo volgehouden, een charge), en al vinden wij Louize\nmol-blind dat zij dien man haar uitsluitende liefde gewijd heeft.\nZelfs de Eransche tokohoudster, Madame Eichot, en de Duitsche\ndokter, met zijn stuitend "du blütiger Heiland!" en het Manneke-\nMug-Morsch zijn onvergetelijke figuren.\n\nBÏBLIOGRAPHISCH ALBDM. 411\nIn het heele boek geen enkele held of heldin; Louize zelf is daarvoor\nveel te koud, en speelt buitendien een veel te lijdelijke rol;\ngeen mensch verheft zich boven het allermatigste peil; velen blijven\nzelfs daar beneden; we zouden wensclien dat althans één hunner\nzich geroepen achtte — ook in Nederlandsch Indië — iets hoogers,\niets edelers te vertegenwoordigen; maar menschen zijn het altemaal,\nen prettige, joviale, gezellige menschen daarbij; geen wassen poppen\nof nevelbeelden. Al stond er aan het einde van die nachtmerrieperiode\n: den tocht van den machteloozen zieke met den krankzinnige\nin één draagstoel, niet met zoovele woorden, "Gij gelooft het wel\nniet, maar het is woord voor woord waar gebeurd," dan nog zouden\nwij het er voor houden dat al de dramatis personae portretten,\nalthans naar een levend origineel geschetst zijn. Ik vermoed zelfs\ndat M. C. Frank zich nog wel eens onaangenaamheden zal op den\nhals halen door haar klappen van achter de schermen.\nEn hiermede eindigen wij deze korte schets, met den vurigen\nwensch dat aan \'s schrijfsters scherp waarnemingsvermogen zich nog\neens hooger, edeler gestalten mogen vertoonen, dan zelfs een Bartholds\nen een Louize; dat zij een geopender oog krijge ook voor\nhet goddelijke in de bestaande wereld; dat zij den naam van den\nAllerhoogste nog eens anders leere bezigen dan als een familjaar\nstopwoord; dat zij Longfellows Excelsior nog eens leze en herleze,\nook met toepassing op haar boeken; dan zal zij zeer zeker worden,\nwat recensent N°. 1 van haar hoopte XCX, en wat zij, in mijn schatting,\nreeds voor drie vierden is: "Een oorspronkelijke schrijfster van\nzeldzame gaven, een vreugde voor allen die in Holland\'s letterkunde\nbelangstellen."\n\n(credits:De Digitale Gids, www.arik.nl (non-OCRed scans of original pages))']
|