| Notes |
['HOoms (codes) XEX 365; XOX 366\n\n[p.364]\n“Penserosa. Eene novelle, door M. van Walcheren.\nAmsterdam, P. N. van Kampen & Zoon, 1874.\n\nIndien ik mij niet bedrieg, hebben wij in deze novelle de eersteling\nte begroeten van eene jeugdige schrijfster. Keeds om die\nreden verdient het boek onze belangstelling. De rij onzer oorspronkelijke\nnovellen is niet zoo uitgebreid, om onverschillig te zijn\nvoor eene nieuwe verschijning op dit gebied.\nBij den eersten indruk komt het mij voor, dat de lezing van\n"Hilda" niet zonder uitwerking is gebleven op de inspiratie der\nschrijfster, in zooverre ook zij zich daardoor aangetrokken gevoelde\nom hare krachten te beproeven aan hetzelfde genre: aan den wijsgeerig-\ntheologischen roman. Doel en gedachte heeft zij nedergelegd\nin het aan Lessing ontleende motto:\n\nHat von\nEüch jeder seinen King von seinem Vater,\nSo glaube jeder sicher seinen Eing\nDen echten.\n\nDe heldin van het boek, eene jeugdige gravin, wordt ons voorgesteld\nals eene vrouwelijke rationalist. Haar vader, wiens testament\naan zeker testament uit een franschen roman herinnert, heeft\nhaar in eenige bladzijden vol bitterheid, gekrenkte eerzucht en\nscepticisme zijne denkbeelden achtergelaten omtrent godsdienst,\nwaarheid en zedelijkheid. Die denkbeelden vormen den richtsnoer\nvoor het leven zijner dochter, die met haar hooghartig en onafhankelijk\nkarakter hare geheele omgeving imponeert, en niet het\nminst hare eenvoudige en bekrompene moeder, die spoedig na den\n\nBIBLIOGRAPHISCH ALBUM. 365\ndood van den graaf eene mésalliance aangaat met een koopman.\nZiedaar de bezitster van den eenen ring.\nDe tegenpartij wordt gevormd door een jong orthodox en mystisch\npredikant, aan wien de schrijfster den romanesken naam van\nArthur Milano en eene standplaats in dezelfde stad heeft gegeven.\nEene dramatische ontmoeting in het bosch brengt hen met elkander\nin aanraking, en weldra ontstaat tusschen hen eene vurige genegenheid,\ndie evenwel niet vormelijk beleden en uitgesproken wordt.\nHad nu de jeugdige prediker zich vergenoegd met de toepassing\nvan Lessing\'s zedeles, en niet geëischt, dat de schoone Penserosa\ndenzelfden religieusen ring droeg als hij, de jongelieden zouden\nzich tot een gelukkig paar kunnen hebben vereenigd. Maar Milano\nvorderde in de vrouw, die de zijne zou heeten, dezelfde positiefchristelijke\nen specifiek-rechtzinnige begrippen, die hij bezat, en de\ndochter van den adellijken scepticus liet zich niet bekeeren of overreden,\nhoewel zij — in dat opzicht verstandiger dan de predikant\n— van hare zijde niet de minste poging aanwendt, om hem\nin zijne overtuiging te schokken, of tot de hare over te halen.\nHet gevolg is, dat deze roman zonder huwelijk eindigt, en beiden\neen tamelijk vreugdeloos, schoon ook door plichtsbetrachting verzoet,\nleven leiden. Het is mij niet duidelijk, aan welke der beide\nrichtingen de schrijfster de voorkeur geeft; zij bewaart eene souvereine\nonzijdigheid, maar daar zij aan hare heldin de rationalistische\nof — zoo men wil — humanistische rol heeft toebedeeld, zou men\nkunnen vermoeden, dat haar verstand in stilte naar die zijde neigt.\nEene eerste proeve is zeldzaam een meesterstuk, en verdient reeds\nsympathie en aanmoediging, wanneer zij de bewijzen vertoont van\nstudie en talent. Deze novelle bevat zoovele schoone episoden, en\nis in sommige harer momenten zoo goed gedacht en gevoeld, dat\nhaar auteur voorzeker aanspraak heeft op een weiwillenden welkomstgroet\nop het letterkundig gebied XEX . Vooral de vruchten der ééne, de\ngroote overwinning, die Milano op hare levensopvatting behaalt,\nzijn met talent geschilderd. De overgang van het koude, egoïstische\nen hoogmoedige in hare natuur tot een leven van toewijding\naan anderen, behoort tot de best geslaagde gedeelten van het boek. De\nkarakterteekening is echter over het algemeen zwak en onnatuurlijk.\nNoch de graaf Delmare, noch zijne vrouw, de al te naïve en onnoozele\nAline, noch de predikant verschijnen ons als wezens van\n\n366 BIBLIOGRAPHISCH ALBUM.\nvleesch en bloed en van gelijke bewegingen als wij. Deze fout is\nde fout van het genre en tegelijk hare veroordeeling, uit het oogpunt\nder kunst beschouwd.\nZoogenaamde tendenz-romans of wijsgeerige novellen geven ons\nniet een greep uit het rijke en volle menschenleven, met al zijne\nonvoorziene incidenten en inconsequenties, met zijnen voortdurenden\nstrijd tusschen het booze en het goede, zijne kleine oorzaken van\ngroote gevolgen, zijn warmen en snellen polsslag en hartklop, maar\nbrengen slechts belichaamde ideeën en aangekleede abstracties voor\nonzen blik, die wij niet kunnen tasten en voelen, en wier absolute\ntotaliteit reeds hare onmogelijkheid bewijst.\nIk wensch niets liever dan dezen onaesthetischen weg verlaten\nte zien door onze auteurs, vooral door onze vrouwelijke auteurs.XOX\nLaat aan het betoog wat des betoogs is, maar geef aan de kunst\nwat haar toebehoort. De ware studie voor den mensch is de mensch.\nDit geldt in de eerste plaats voor den novellenschrijver.\nZijne inspiratie ontleene hij aan de natuur, aan het leven, niet\naan een of ander dogma of wijsgeerig begrip.\nEen open oog, een schrandere opmerkingsgave komen den kunstenaar\nmeer te pas dan eene diepgevoelde philosophische overtuiging\nof de proselietenmakerij voor eene godsdienstige richting of\neen rationalistisch systeem.\nMaar al heb ik hiermede een ongunstig oordeel geveld over het\ngenre in het algemeen, ik heb daardoor niet gezegd, dat er ook\nop dat gebied niets schoons kan worden geleverd. De novelle\nvan Mej. van Walcheren is in het genre eene welgeslaagde proeve,\nmaar zij zou voor haar talent een vruchtbaarder veld vinden, en\nde gaven, die zij door haar boek bewijst te bezitten, beter kunnen\nontwikkelen en openbaren, wanneer zij Göthe\'s les wilde opvolgen\nen voor den eeuwig groenen boom des levens aan de grauwe theorie\nvaarwel wilde zeggen.”\n\n(credits:De Digitale Gids, www.arik.nl (non-OCRed scans of original pages))']
|